Słownik Żeromskiego

„Słownictwo pism Stefana Żeromskiego” jest nowatorskim słownikiem języka pisarza opartym na autorskiej koncepcji prof. dr hab. Kwiryny Handke. Pomysł został zrealizowany pod jej kierunkiem jako projekt badawczy zespołu, przynosząc w efekcie 16 tomów tematycznych.

Koncepcja słownika opiera się na niestosowanej dotąd w leksykografii zasadzie tematyczno-gniazdowej, która pozwala język pisarza ukazywać z całą wnikliwością w procesie twórczym artysty. Stwarza możliwość spojrzenia przez pryzmat słownictwa na właściwości stylu artystycznego i proces kształtowania świata przedstawionego utworu literackiego wraz z jego realiami. Ujawnia dwojakie zakorzenienie słów: w języku narodowym jako naturalnym środku komunikacji społecznej oraz w języku artystycznym – wyrażającym określoną epokę i tradycję literacką. Pozwala również ukazać językową i stylistyczną oryginalność pisarza.

Ponadto walor koncepcji tematycznych tomów słownika języka pisarza polega na otwartości formuły, dostępnej w przyszłości dla badaczy, którzy chcieliby opracowywać kolejne kręgi tematyczne słownictwa dzieł Stefana Żeromskiego, jak też słownictwa każdego innego pisarza – bez względu na język, w którym tworzył.

Każdy autorski tom edycji (z wyjątkiem tomu wstępnego o innym charakterze) składa się z obszernego słownika, zawierającego pełny materiał z danego pola tematycznego, oraz z części analityczno-interpretacyjnej.

Dotychczas w krakowskim wydawnictwie „Universitas” opublikowano (2002-2007) 15 tomów „Słownictwa pism Stefana Żeromskiego”.

W roku 2002 ukazały się:

Tom 1. Wstępny (metodologiczny), opracowany przez Kwirynę

Handke, S. 45; uzupełniony i rozszerzony w 2007, S. 54.

t. 2. Katarzyny Sobolewskiej „Przestrzeń”, S. 572

 

 

 

 

 

t. 3. Elżbiety Sękowskiej „Dom”, S. 140

 

 

 

 

 

t. 4. Barbary Bartnickiej „Świat dźwięków”, S. 472

 

 

 

 

 

t. 5. Kwiryny Handke „Świat barw”, S. 279

 

 

 

 

 

t. 6. Ryszarda Handkego „Walka, wojna, wojskowość”, S. 277

 

 

 

 

 

t. 7. Henryki Sędziak „Myśl i mowa”, S. 758

 

 

 

 

 

W roku 2007 ukazały się:

t. 8. Barbary Bartnickiej „Świat doznań zmysłowych”, S. 217

 

 

 

 

 

t. 9. Stanisława Cygana „Świat roślin”, S. 604

 

 

 

 

 

t. 10. Marii Jolanty Olszewskiej „W kręgu meteorologii i astronomii”, S. 386

 

 

 

 

 

t. 11. Magdaleny Czachorowskiej „Topografia”, S. 341

 

 

 

 

 

t. 12. Katarzyny Sobolewskiej „Miasto i wieś”, S. 458

 

 

 

 

 

t. 13. Kwiryny Handke, Ryszarda Handkego „Świat kobiet i świat mężczyzn”, S. 872

 

 

 

 

 

t. 14. Moniki Gabryś „Niebo i piekło”, S. 451

 

 

 

 

 

W 2010 roku ukazał się:

t. 15. Katarzyny Szostak-Król „Podróże, podróżowanie”, s. 512

 

 

 

 

 

 

W 2014 roku ukazał się w Wydawnictwie Naukowym UAM t. 16 Anny Piotrowicz „Życie towarzyskie”, s. 239.

 

 

 

 

 

 

W 2023 r. ukazał się tom 17 Leonardy Mariak pt. „Rodzina”, ss. 377.

 

Kwiryna Handke: Nowy rodzaj słownika pisarza

Powstał nowy słownik pisarza – inny niż znane dotychczas tego typu leksykony. Mowa o słowniku pism Stefana Żeromskiego – twórcy, który w swoim dorobku pisarskim zawarł niewyobrażalne bogactwo ojczystego słownictwa. Rozmiar tego zbioru można dostrzec i właściwie ocenić, wreszcie – docenić dopiero wówczas, gdy bada się teksty Stefana Żeromskiego wnikliwie i analitycznie, z nastawieniem równoczesnym: leksykografa i leksykologa, tekstologa i stylisty, a także kulturoznawcy.

Ogólna wiedza o słownikowym bogactwie twórczości tego pisarza zrodziła chęć dokładnego poznania zawartego w niej materiału językowego. Pomysł powstał w 1995 roku, w dniu rocznicy śmierci Żeromskiego. Został urzeczywistniony w latach 2002-2007 – w postaci czternastu autorskich tomów słownika. W pracy uczestniczyło siedmiu językoznawców i trzech literaturoznawców.

W stworzonej koncepcji opracowania odstąpiono od zasady przyjmowanej w słownikach języka pisarza, to jest przedstawiania w układzie alfabetycznym pełnego zasobu słów występujących w tekstach danego pisarza. Natomiast zdecydowano się stworzyć słownik o charakterze tematycznym. Całość składa się z serii odrębnych tomów autorskich, a każdy z nich obejmuje określony tematyczny krąg słownictwa, jak na przykład: czas, przestrzeń, miejsce, kraj, religia, dom, słownictwo wartościujące, uczucia i doznania psychiczne, zmysłowe itd. Tym samym powstała otwarta formuła, dostępna w przyszłości dla wszystkich badaczy, którzy chcieliby opracowywać kolejne kręgi słownictwa zawartego w dziełach Stefana Żeromskiego.

Takie przedstawienie słownictwa pisarza pozwala na wyraziste ukazanie materiału oraz na głębszą refleksję nad jego językiem. Stwarza możliwość spojrzenia poprzez słownictwo nie tylko na właściwości stylu artystycznego, ale również na świat przedstawiony utworu i jego realia. Ułatwia zestawienie i porównanie słownictwa świata przedstawionego dzieł artystycznych z jego pozaliterackimi funkcjami. Ujawnia dwojakie zakorzenienie słów: w języku narodowym jako naturalnym środku komunikatywnym zbiorowości oraz w języku artystycznym – wyrażającym określoną epokę i tradycję literacką. Na tym tle wyodrębnia się również językowa i stylistyczna oryginalność twórcy.

Ze względu na swój charakter, inny niż reprezentują typowe słowniki języka pisarza, całość opracowania nosi tytuł Słownictwo pism Stefana Żeromskiego, a tytuły poszczególnych tematycznych tomów autorskich są kontynuacją głównego tytułu.

Dotychczas opracowano następujące kręgi tematyczne: Świat dźwięków – Barbara Bartnicka; Świat barw – Kwiryna Handke; Przestrzeń – Katarzyna Sobolewska; Dom – Elżbieta Sękowska; Walka, wojna, wojskowość – Ryszard Handke; Myśl i mowa – Henryka Sędziakowa; Świat doznań zmysłowych (węch, smak, dotyk) – Barbara Bartnicka; Świat roślin – Stanisław Cygan; W kręgu meteorologii i astronomii – Maria Jolanta Olszewska; Topografia – Magdalena Czachorowska; Miasto i wieś – Katarzyna Sobolewska; Świat kobiet i mężczyzn – Kwiryna Handke i Ryszard Handke; Niebo i piekło – Monika Gabryś. Łącznie czternaście tomów oraz tom wstępny Kwiryny Handke ma ponad 5870 stron, przy czym poszczególne tomy mają różną objętość, wynikającą z odmienności zasobu materiału należącego do każdego z opracowywanych kręgów tematycznych.

Dodatkowym pozytywnym rezultatem tego naukowego przedsięwzięcia jest zgłoszenie się kolejnych autorów, którzy wybrali już do opracowania następne kręgi tematyczne: podróże i podróżowanie; zdrowie i choroba; życie towarzyskie.

W przyjętej koncepcji opracowania mieszczą się zarówno obligatoryjne rygory ujednolicające całość serii, jak i obszary swobody intelektualnej poszczególnych autorów.

Każdy tom serii składa się z dwóch części: słownikowej i interpretacyjnej.

Część słownikowa zawiera pełen zbiór słownictwa mieszczącego się w obrębie danego kręgu tematycznego. Opracowanie tego materiału jest ujęte w zasady obowiązujące wszystkich autorów. Obejmują one: zakres podstawy materiałowej, kanon tekstów, instrukcję redakcyjną słownika, w tym kanon słowników języka polskiego, z których czerpie się materiał porównawczy i pomocny w interpretacji, podstawową literaturę przedmiotu, przyjęte skróty itp. Indywidualne rozwiązania dotyczą układu materiału: bądź alfabetycznego w ciągu, bądź gniazdowo-alfabetycznego, jeżeli sprzyja to lepszemu przedstawieniu.

Część interpretacyjna zawiera charakterystykę zgromadzonego materiału. W ogólnym założeniu przewidziano tu możliwie wielostronne przedstawienie wydzielonej grupy słownictwa, a zarazem – co uznano za ważniejsze zadanie – poprzez to słownictwo, będące elementem twórczości pisarza, pokazanie językowego obrazu świata przedstawionego jego dzieł. Natomiast zakres i sposób realizacji tych ogólnych założeń pozostawiono w tej części do uznania autorów. Materiał słownikowy poszczególnych kręgów tematycznych jest bardzo zróżnicowany i niesie wiele różnorodnych problemów badawczych, dlatego wymaga odrębnych opisów, komentarzy i interpretacji.

I tak na przykład:

W słownictwie kręgu świata dźwięków (tom autorski Barbary Bartnickiej) ważne jest wyodrębnienie i opis wielu grup znaczeniowych, takich jak: 1) wyrazy odnoszące się do percepcji słuchowej bohaterów oraz narratora (np. słyszeć, słuchać, nasłuchiwać); 2) wyrazy odzwierciedlające proces rozchodzenia się zjawisk akustycznych w ośrodku fizycznym (np. brzmieć, rozlegać się); 3) wyrazy nazywające stany ciszy i milczenia (np. przycichnąć, milczeć); 4) nazwy głosów i odgłosów (najliczniejsza grupa): a) związanych z muzyką (np. grać, śpiewać, melodia); b) wydawanych przez człowieka (np. płakać, kaszleć, śmiać się); c) powodowanych przez różne czynności człowieka (np. klaskać, strzelać, hałasować); d) wydawanych przez zwierzęta (np. rżeć, krakać, gęgać); e) będących wytworami sił przyrody (np. huczeć, szumieć, pluskać); f) wydawanych przez urządzenia mechaniczne, pojazdy itp. (np. skrzypieć, trzeszczeć, turkotać).

W słownictwie kręgu świata barw (tom autorski Kwiryny Handke) ważne są: sposób budowania przez pisarza przedstawionych obrazów oraz środki językowe, jakich do tego używa, a więc nie tylko nazwy konkretnych barw i ich odcieni, ale również sposób operowania światłem i cieniem, jasnością i mrokiem itp. Interesujący dla badacza jest stosunek pisarza do barw rzeczywistego świata oraz przenoszenie tej relacji na płaszczyznę świata przedstawionego utworów literackich, w tym też próba dostrzeżenia kolorystycznych upodobań pisarza. Niezależnie od osobistych preferencji twórcy materiał językowy jest tu również świadectwem czasów, odzwierciedla realia aktualnej rzeczywistości (np. czerwone dachy wież, głównie kościołów, czarne dachy domów – dworów, bo te kryte gontami, chat wiejskich, bo sczerniała kryjąca je słoma; bure i brązowe sukmany wieśniaków; barwy umundurowania różnych armii uczestniczących w konkretnych opisywanych wydarzeniach itd.); może być również odzwierciedleniem stosunku do barw panujących w czasach twórcy prądów plastycznych, czego nie można pominąć w interpretacji materiału. Analizując materiał wydobyty z dzieł Stefana Żeromskiego nie można pominąć tak charakterystycznego rysu kolorystyki, jak dominacja czerni i bieli oraz częstych kontrastowych czarno-białych przedstawień, wreszcie – tak wyrazistego u tego pisarza zróżnicowania w nasyceniu barwami przedstawień świata natury i świata cywilizacji.

Słownictwo związane z walką, wojną i wojskowością (tom autorski Ryszarda Handkego) obejmuje rozległą panoramę historyczną od czasów wczesnosłowiańskich do pierwszej wojny światowej i okresu odzyskania przez Polskę niepodległości. Najobszerniejszy i najbardziej różnorodny jest materiał dotyczący doby Napoleońskiej, ale ważnym i zarazem trudnym problemem interpretacyjnym okazała się terminologia wojskowa ostatniego z opisywanych przez S. Żeromskiego okresów, ponieważ przy braku polskich nazw rodzimych pojawiły się próby jej tworzenia dla odradzającego się wojska polskiego. Tu badacz jest zmuszony do rozległych poszukiwań źródłowych, a zarazem do podążania, w miarę możliwości, śladem intelektualnych zmagań pisarza z trudną materią. Z natury rzeczy ten krąg słownictwa ma głównie charakter słownika rzeczowego, a obszerność całego materiału skłoniła do wydzielenia wielu gniazd tematycznych: 1) broń i części broni, amunicja; 2) fortyfikacje; 3) urządzenia i obiekty wojskowe nie związane bezpośrednio z walką; 4) umundurowanie i oporządzenie wojskowe; 5) określenia osób związanych ze sferą militarną; 6) stopnie i nazwy funkcji wojskowych; 7) wojsko – rodzaje i przynależności; 8) nazwy i określenia jednostek wojskowych; 9) walka i wojna – z wyrażeniami precyzującymi; 10) działania związane z walką, wojną i wojskiem; 11) fachowa terminologia wojskowa; 12) wyrażenia o specyficznym znaczeniu militarnym, poza dosłownym; 13) wyrażenia o sensie militarnym na zasadzie kontekstu; 14) wyrażenia w kontekście tracące swój pierwotny sens militarny; 15) wyrażenia o charakterze militarnym metaforycznie; 16) określenia wiążące się ze sferą walki, wojny i wojskowości (ewentualnie na zasadzie peryfrazy); 17) epitety i zwroty określające – towarzyszące wyrazom związanym z walką, wojną i wojskowością.

Słownictwo związane z przestrzenią autorka opracowania (Katarzyna Sobolewska) interpretuje z różnych punktów widzenia: 1) statystycznego, gdzie pokazuje nasycenie tekstów pisarza słownictwem z tego zakresu; 2) pojęciowego, gdzie omawia słowa związane z pojęciem przestrzeni (miejsce i orientacja w przestrzeni, kierunek, odległość, układ obiektów względem siebie, wymiary, stany, miary itd.); 3) stylistycznego, w tym: a) leksyka (ożywienie słów i znaczeń martwych i przestarzałych; eksploatacja zasobów gwarowych; najczęstsze słowa-klucze, używane także w znaczeniach metaforycznych (np. padół, droga, obszar, głębia, miejsce i inne); b) semantyka (modyfikacja znaczeń wyrazu; wyzyskiwanie wieloznaczności wyrazów; nacechowanie emocjonalne nazw przestrzeni); c) metaforyka; d) frazeologia; e) składnia i łączliwość; 4) wydobywanie innych istotnych właściwości słownictwa tego kręgu tematycznego, takich jak: pejzaż ilustrujący stan psychiczny obserwatora; przestrzeń zniewolona, przestrzeń podbitego kraju; aluzje przestrzenne umożliwiające czytelnikowi identyfikację geograficzną miejsca akcji, którego nazwę pominięto, między innymi ze względów cenzuralnych; 5) zagadnienia związane z „psychologią twórczości” (np. terapeutyczne działanie przestrzeni – ucieczka do lasu, na pole; częsta reakcja bohaterów).

Słownictwo dotyczące domu (tom autorstwa Elżbiety Sękowskiej) objęło: 1) zarówno wszystkie znaczenia leksemu dom, jak też: 2) leksemy wchodzące w synonimiczne i homonimiczne relacje z wyrazem dom, to jest leksemy, w których realizuje się składnik definicyjny mający wartość dystynktywną, wskazującą na to, że wyraz występuje w znaczeniu 'siedziba ludzka, budynek przeznaczony na mieszkanie’, a inne cechy określają swoistość znaczenia (np. dwór – szlachecki, obszerny; chałupa – chłopska, wiejska; pałac – obszerny, reprezentacyjny, magnacki); 3) leksemy, które kontekstowo spełniają cechę 'bycia siedzibą’, 'miejscem oswojonym, udomowionym, czasowo pełniącym funkcję schronienia’; w tym sensie domem może być każda przestrzeń przyjazna i pożądana; 4) leksemy, które realizują cechę udomowienia w sposób przenośny (np. dziedzictwo, gniazdo rodzinne, pielesze, dom ojczysty, ojczyste gniazdo itp.); 5) dom jako wartość społeczno-kulturowa, tzn. 'siedziba grupy społecznej, połączonej więzami rodzinnymi, przechowująca i przekazująca wartości życia rodzinnego, styl życia, obyczajowość, zwyczaje i poglądy religijne i patriotyczne, miejsce integracji rodziny, znajomych, domowników itd.`; cechy te realizowane są kontekstowo: w łączliwość z rzeczownikiem dom wchodzą wyrazy semantycznie lub konotacyjnie wartościujące, a zatem nacechowanie aksjologiczne bada się w kontekstach i charakterystycznych opozycjach (np. dom =dostatek, dom = ojczyzna, dom = ład, porządek).

Słownictwo z kręgu „myśli i mowy” (tom autorstwa Henryki Sędziakowej) ma nieco inny charakter niż pozostałe opracowania. W analizowanym zbiorze znalazły się wyrazy z wielu różnych kategorii słownictwa: 1) czasowniki myślenia (np. myśleć, rozumieć, sądzić, przypuszczać) i mówienia (np. mówić, powiedzieć, gadać, rozmawiać, pleść, prawić); 2) rzeczowniki: a) nazwy pojęć (np. myśl, rozum, pamięć ); b) nazwy wykonawców czynności (np. myśliciel, mówca, rozmówca); c) nazwy czynności i procesów (np. myślenie, rozumowanie, przypuszczanie, wyznanie); d) nazwy obiektów czynności (domysł); e) nazwy rezultatów czynności i procesów (np. mowa, krzyk, rozkaz, rada, kłamstwo); 3) przymiotniki oraz imiesłowy (np. kłótliwy, gadatliwy, myślowy, niezrozumiały oraz rozważający, zamyślony; skłócony, głoszony); 4) przysłówki (np. bezmyślnie, słownie, najwymowniej). Materiał ten przyniósł wiele związków wyrazowych. Tak szczególny krąg słownictwa wymagał od autorki nie tylko interpretacji leksykologicznej i stylistycznej, ale również szerszej analizy semantyczno-składniowej.

Sensualistyczna wrażliwość pisarza wielekroć narzucała się uwadze twórców Słownictwa pism Stefana Żeromskiego – Barbara Bartnicka w drugim swoim tomie zajęła się doznaniami węchowymi, dotykowymi i smakowymi. Zwróciła uwagę na stosunkowo ograniczoną liczbę leksemów związanych z funkcjonowaniem zmysłów węchu i dotyku, stąd liczba haseł 130 i 308, kiedy jednak do wrażeń smakowych dołączyła ściśle z nimi związane nazwy pokarmów i potraw, łączna liczba haseł z tej dziedziny wyniosła 771. W wyodrębnionych zestawieniach autorka poddała analizie również funkcje stylistyczne zebranego materiału. Wnioski dotyczą nie tylko warsztatu pisarza, ale także odzwierciedlonych w jego tekstach zmian, jakie zaszły w polszczyźnie i stymulujących je obyczajach w dziedzinie żywienia i realiach kulinarnych.

Bogactwo słownictwa związanego ze światem roślin, którym zajął się Stanisław Cygan, wiąże się z bardzo bliskim stosunkiem pisarza do przyrody. Autor ujawnia jego niemałą wiedzę botaniczną i wskazuje na trzy sposoby wyzyskiwania świata roślin kreowanego w pismach Żeromskiego: do tworzenia pejzaży wewnętrznych oddających przeżycia duchowe przedstawianych postaci, do ukazywania natury jako twórczyni samoistnych dzieł sztuki, do ujmowania roślin w ich podobieństwie do człowieka. Na koniec analizuje stylistyczne funkcje słownictwa roślinnego w tekstach pisarza.

W kręgu meteorologii i astronomii pozostaje materiał językowy, którym zajęła się Maria J. Olszewska, charakteryzując sposób jego użycia w poszczególnych utworach pisarza oraz związek m. in. z malarską wyobraźnią Stefana Żeromskiego. Ukazując rolę słownictwa z dziedziny meteorologii i astronomii w budowie światów jego tekstów przedstawiła także udział tego słownictwa w tworzeniu bogactwa środków stylistycznych, którym „straszne i cudowne niebo Żeromskiego” zawdzięcza swój niezwykły blask.

Słownictwo topograficzne badane przez Magdalenę Czachorowską, jego obfitość i precyzja zastosowania sprawia, że przestrzeń budowanych przez Żeromskiego światów nigdy nie staje się ogólnikowa i nijaka. Skutecznie apeluje do wyobraźni i orientacji przestrzennej czytelnika sprawiając, że opis światy te przed nim otwiera, pozwala się w nich znaleźć. Autorka prześledziła także rozliczne funkcje słownictwa topograficznego, m. in. w tworzeniu atmosfery utworów w ich symbolice i przesłaniu.

W twórczości zdeklarowanego i konsekwentnego przeciwnika miasta i zwolennika wsi, przy całym jego obiektywizmie i realizmie przedstawień, opozycja tych dwóch obszarów zjawisk musiała znaleźć odzwierciedlenie w materiale leksykalnym utworów. Katarzyna Sobolewska, redukując część interpretacyjną do wprowadzenia w zagadnienie, punkt ciężkości swojej monografii Miasto i wieś przeniosła na bogatą i starannie opracowaną część słownikową.

Przedmiotem badań tomu opracowanego przez Kwirynę Handke i Ryszarda Handkego są światy kobiet i mężczyzn w pismach Stefana Żeromskiego – zarówno w operujących fikcją literacką utworach narracyjnych i dramatach, jak też relacjonujących realną rzeczywistość. Kobieta i mężczyzna – ukazujący się w swych społeczno-życiowych uwarunkowaniach oraz indywidualnych sposobach realizowania się jako osoba ludzka – są w tym opracowaniu traktowani w ich odrębności, a zarazem wzajemnym na siebie nastawieniu. Jest więc świat kobiet, w którym pojawia się mężczyzna i świat mężczyzn zorientowany na kobietę. Ponieważ w zasadzie wszystko, co odnosi się do istot ludzkich, należy do jednego z tych dwóch światów – ogromny materiał wymagał ograniczenia, w związku z tym uwzględniono jedynie teksty ściśle związane z wzajemnymi relacjami płci. Przyjęto również ogólną zasadę prezentacji w trzech wymiarach: kto jest kim, kto jest jaki i kto jak działa.

Z kolei w „Słowniku” wydzielono: 1) nazwy i określenia osób, a więc np. nazwy zawodów, funkcji i godności, co pozwoliło porównać miejsca kobiet i mężczyzn w ówczesnym społeczeństwie; 2) określenia wyglądu zewnętrznego, przy czym metodę pisarską autora w tym zakresie pozwoliły lepiej ukazać wyodrębnione w opracowaniu „Portrety kobiet i mężczyzn” 3) działania i zachowania postaci związane z kobiecością i męskością; 4) wynurzenia pisarza dotyczące procesu tworzenia wizerunków postaci i przetwarzania materiału obserwacyjnego; 5) opisy i interpretacje materiału uwzględniające perspektywy społeczno-obyczajowe i językowo-stylistyczne.

„Słownik” ujęty w układzie gniazdowo-alfabetycznym uzupełniono alfabetycznym wykazem haseł.

Kwestie religijne mają w twórczości autora Dziejów grzechu miejsce poczesne, Monika Gabryś biorąc na warsztat badawczy tematykę eschatologiczną nieba i piekła sięgnęła do źródeł inspiracji pisarza chrześcijańskich, mitologicznych, a także wynikających z jego bogatej erudycji w zakresie kultów egzotycznych i ezoterycznych. Zebrany i zanalizowany materiał leksykalny z interesującego ją obszaru pozwolił usystematyzować wyobrażenia i słownictwo związane z religia i przedstawić jako obraz ideowo-filozoficznych przemian dokonujących się w artyście i wokół niego na tle modernistycznego kryzysu wartości i fermentu religijnego przełomu XIX i XX wieku, czemu Żeromski tak świetnie dawał wyraz w swych kreacjach artystycznych

Jak widać z powyższych krótkich prezentacji interpretacyjnych części opracowań monograficznych, zawierają one materiał na tyle różnorodny, że w pełni jest uzasadniona przyjęta zasada pozostawienia autorom swobody w konstruowaniu i wypełnianiu oryginalną treścią tych części tomów słownika pisarza.

Taki sposób badania słownictwa pokazuje z jednej strony bogactwo leksykalne polszczyzny, a z drugiej – genialność Stefana Żeromskiego, który tak umiał korzystać z zasobów i możliwości, jakie dawał mu język, a zarazem sam przyczyniał się do jego ubogacenia. Dokładna analiza pełnego słownictwa pisarza oraz porównanie go z leksykograficznymi zbiorami języka polskiego pozwalają: z jednej strony zweryfikować sądy o rzekomym tworzeniu przez S. Żeromskiego licznych neologizmów, a z drugiej strony pokazać to, co zawierają jego teksty, a czego nie utrwalił żaden słownik języka polskiego. Jest to zarazem istotny aneks do naszej wiedzy o polszczyźnie drugiej połowy XIX wieku i pierwszych dziesięcioleci wieku XX.

Niewątpliwym walorem tak konstruowanego i tak opracowywanego słownika dzieł pisarza jest możliwość wydobycia z nich i pokazania pełnego zasobu słów i znaczeń, jakich używał i jak się nimi posługiwał w budowaniu tekstu i przedstawianiu świata rzeczywistego i świata dzieła artystycznego w obrębie konkretnego kręgu tematycznego. Istotnym założeniem tego rodzaju słownika pisarza jest równorzędne traktowanie materiału leksykalnego i jego funkcji w tekście, to znaczy: nie wydobywa się z tekstu jednostek słownikowych, które przenosi się do odrębnego leksykograficznego zbioru, gdzie mają „żyć” jako ilustracja określonego hasła słownikowego, ale przeciwnie: wyodrębniając z tekstu jednostki słownikowe obudowuje się je wszystkimi kontekstami znaczeniowymi i stylistycznymi, w jakich umieścił je pisarz, po to, by poznać ich tekstowe funkcje i role przypisane im przez autora.